Co to jest welodrom? Definicja, synonimy i polskie obiekty kolarskie

Welodrom to owalny tor kolarski o specjalnej konstrukcji, przeznaczony do uprawiania kolarstwa torowego. Składa się z dwóch prostych i dwóch stromych wiraży, których nachylenie umożliwia jazdę z bardzo dużą prędkością. Standardem ustanowionym przez Union Cycliste Internationale (UCI) jest długość 250 metrów, choć wciąż spotyka się także tory o długości 333 m czy 400 m. Nawierzchnia welodromów bywa różna – od nowoczesnych torów drewnianych zbudowanych z sosny syberyjskiej, po starsze obiekty betonowe i asfaltowe.

Welodromy są miejscem rozgrywania najważniejszych zawodów, takich jak Igrzyska Olimpijskie (od 1896, z przerwą w 1912) czy Mistrzostwa Świata w kolarstwie torowym. To właśnie na nich rywalizowano m.in. podczas Tokyo 2020 Olympics w Izu Velodrome w Shizuoka, Japan. W Polsce najbardziej znanym obiektem jest Arena Pruszków (BGŻ Arena, otwarta w 2008 roku), spełniająca wszystkie wymogi UCI.

W kolejnych częściach artykułu przedstawimy budowę i typy welodromów, ich historię i standaryzację, dyscypliny kolarskie rozgrywane na torze oraz przykłady najsłynniejszych obiektów na świecie i w Polsce.

jak zbudowany jest welodrom?

Welodrom ma kształt owalu złożonego z dwóch prostych i dwóch zakrętów o dużym kącie nachylenia. Standardem jest tor 250-metrowy, mierzony wzdłuż linii pomiarowej położonej 20 cm od wewnętrznej krawędzi. Spotyka się także dłuższe obiekty – 333 m i 400 m, charakterystyczne głównie dla torów odkrytych.

Jaka jest geometria i nachylenie welodromu?

• Zakręty mają nachylenie od 42° do 45° na torach 250-metrowych i około 32° na dłuższych 333-metrowych.
• Mniejsze tory, np. 200 m, mogą mieć bandy o nachyleniu ponad 50°, aby umożliwić jazdę z prędkościami powyżej 70 km/h.
• Płaskie lub lekko nachylone proste (5–15°) płynnie przechodzą w wiraże dzięki specjalnym łukom przejściowym (tzw. easement curves).

Jakie są oznaczenia na torze kolarskim?

Każdy welodrom posiada charakterystyczne linie:

• linia pomiarowa (czarna) – wyznacza długość jednego okrążenia,
• linia sprinterska (czerwona) – oddziela tor jazdy podczas finiszów,
• linia stayera (niebieska) – stosowana w wyścigach Madison i do rozdzielania tempa jazdy,
• côte d’azur – szeroki jasnoniebieski pas bezpieczeństwa, którego przekroczenie w trakcie wyścigu skutkuje karą.

Materiały i nawierzchnia

• Tor drewniany – najczęściej budowany z sosny syberyjskiej; charakteryzuje się gładką powierzchnią i wysoką szybkością jazdy.
• Tor betonowy i asfaltowy – bardziej odporny na warunki atmosferyczne, ale wolniejszy ze względu na większe opory toczenia.
• Tor kryty – zapewnia kontrolowane warunki klimatyczne, co jest standardem na imprezach najwyższej rangi, np. Igrzyska Olimpijskie i Mistrzostwa Świata.
• Tor odkryty – częściej spotykany w obiektach historycznych lub lokalnych, o długości 333–400 m.

jakie Elementy dodatkowe posiada welodrom?

Welodrom jest wyposażony w bandy toru, trybuny dla widzów, systemy pomiaru czasu oraz oświetlenie. Nowoczesne obiekty, takie jak Lee Valley VeloPark w Londynie czy Arena Pruszków w Polsce, spełniają rygorystyczne wymogi UCI, łącząc funkcjonalność z efektowną architekturą.

Typy welodromów: kryty vs. odkryty

Welodromy dzielą się na kryte i odkryte, co wpływa na ich konstrukcję, długość toru i warunki rywalizacji. Oba typy mają tę samą funkcję, umożliwiają rozgrywanie zawodów kolarstwa torowego, ale różnią się dostępnością i charakterem użytkowania.

Welodromy kryte

• Charakterystyka: zamknięte hale sportowe z pełnym dachem, często klimatyzowane i wyposażone w systemy kontroli wilgotności oraz oświetlenie.
• Standard UCI: długość 250 metrów, tor wykonany z drewna syberyjskiego o nachyleniu wiraży ok. 42–45°.
• Zalety: powtarzalne warunki atmosferyczne, możliwość organizowania rekordowych prób czasowych i najważniejszych zawodów, takich jak Igrzyska Olimpijskie czy Mistrzostwa Świata.
• Przykłady: Lee Valley VeloPark w Londynie (zbudowany na 2012 Olympics), Izu Velodrome w Shizuoka, Japonia (Tokyo 2020 Olympics), BGŻ Arena w Pruszkowie (otwarta w 2008 roku, gospodarz MŚ 2009 i 2019).

Welodromy odkryte

• Charakterystyka: tory na świeżym powietrzu, czasem częściowo zadaszone (np. dach tylko nad torem, jak w Szczecinie).
• Wymiary: zwykle dłuższe niż kryte – 333 m lub 400 m – co pozwala na łagodniejsze nachylenie zakrętów (ok. 30–32°).
• Nawierzchnia: beton, asfalt lub twardy tartan; bardziej odporne na warunki atmosferyczne, ale mniej szybkie od torów drewnianych.
• Ograniczenia: wpływ wiatru, deszczu i temperatury na wyniki, mniejsza atrakcyjność dla imprez najwyższej rangi.
• Przykłady: Helsinki Velodrome (zbudowany na 1952 Olympics), historyczny tor Nowe Dynasy w Warszawie (333 m, otwarty w 1972 roku), Społem Velodrome w Łodzi (1892, jeden z najstarszych torów na świecie).

Jakie są najważniejsze welodromy w Polsce?

Polska posiada zarówno nowoczesne obiekty spełniające standardy UCI, jak i historyczne tory kolarskie o dużym znaczeniu sportowym i kulturowym. Najważniejszym centrum jest Arena Pruszków, ale wciąż funkcjonują także starsze welodromy w Warszawie, Łodzi, Szczecinie i Wrocławiu.

Arena Pruszków (BGŻ Arena, Pruszków)

• Pierwszy kryty welodrom w Polsce, otwarty w 2008 roku.
• Drewniany tor z sosny syberyjskiej, długość 250 m, nachylenie zakrętów 42°.
• Spełnia wymogi UCI i gościł m.in. Mistrzostwa Świata w kolarstwie torowym w 2009 i 2019 roku.
• Pojemność: około 1 800 miejsc stałych, z możliwością rozbudowy do ponad 3 000.
• Obiekt służy jako baza reprezentacji narodowej i centrum krajowego kolarstwa torowego.

Warszawa – „Nowe Dynasy” – nieczynny już tor

• Otwarty w 1972 roku przy ul. Podskarbińskiej, oficjalnie związany z klubem RKS Orzeł.
• Tor 333,33 m, betonowy, z nachylonymi wirażami i trybunami.
• W latach 70. i 80. najważniejszy obiekt kolarski w Polsce, gospodarz m.in. 1974 UEC Junior European Championships i wielokrotnych Mistrzostw Polski.
• Od lat 90. nieużywany w zawodach najwyższej rangi, dziś częściowo opuszczony, lecz wciąż istotny w historii kolarstwa.

Łódź – Społem Velodrome

• Jeden z najstarszych czynnych welodromów na świecie, zbudowany w 1892 roku.
• Betonowy tor o długości 400 m, zlokalizowany przy ul. Północnej w parku Helenów.
• Historycznie związany z klubem KS Społem; miejsce treningów i zawodów wielu polskich olimpijczyków.
• Dziś pełni rolę obiektu szkoleniowego i lokalnej areny zawodów.

Szczecin – Zbysław Zając Velodrome

• Betonowy tor o długości 400 m, częściowo zadaszony.
• Powstał przed II wojną światową, kilkakrotnie modernizowany.
• W 1998 roku gospodarzył UEC European Track Championships, a w 2001 – rundzie UCI Track World Cup.
• Pojemność: około 2 000 widzów. Położony w malowniczym Parku Kasprowicza, wciąż aktywnie wykorzystywany do imprez krajowych i treningów.

Wrocław – Werner Józef Grundmann Velodrome

• Tor otwarty o długości 200 m, betonowy, z bardzo stromymi zakrętami.
• Powstał w latach powojennych, a wczesne 2000s przyniosły modernizację nawierzchni.
• Obiekt mieści niewielką liczbę widzów, pełni rolę szkoleniową dla młodzieży i klubów lokalnych.
• Patronem toru jest Werner Józef Grundmann, zasłużony kolarz i trener.

Jakie są najsłynniejsze welodromy na świecie?

Najważniejsze welodromy to obiekty, które gościły Igrzyska Olimpijskie, Mistrzostwa Świata w kolarstwie torowym oraz inne prestiżowe zawody. Wyróżniają się nowoczesną architekturą, wysokimi standardami UCI i często stają się narodowymi centrami kolarstwa. Do najsłynniejszych należą m.in. Lee Valley VeloPark w Londynie, Vélodrome National de Saint-Quentin-en-Yvelines pod Paryżem, Izu Velodrome w Japonii, Rio Olympic Velodrome w Brazylii oraz historyczny Manchester Velodrome w Wielkiej Brytanii.

Przykłady najważniejszych welodromów z podziałem na kontynenty

Welodromy w europie

• Lee Valley VeloPark (London, UK) – wybudowany na 2012 Olympics, znany jako London 2012 Olympic Velodrome. Tor o długości 250 m z drewna syberyjskiego, nachyleniem zakrętów 42–45° i pojemnością około 6 000 widzów. Obiekt jest częścią narodowego centrum kolarstwa w Great Britain.
• Vélodrome National de Saint-Quentin-en-Yvelines (Paris, France) – otwarty w 2014 roku, tor 250 m z nachyleniem 43,8°, mieszczący 5 000 widzów. Arena Mistrzostw Świata 2015 i 2022 oraz miejsce zawodów kolarstwa torowego podczas Paris 2024 Olympics.
• Manchester Velodrome (UK) – otwarty w 1994 roku, pierwszy światowej klasy kryty tor w Wielkiej Brytanii. Znany z sukcesów reprezentacji Great Britain, gospodarz MŚ w latach 1996, 2000 i 2008.
• Berlin Velodrom (Germany) – hala na ok. 12 000 miejsc, powstała w latach 90. Organizowała UCI World Championships 1999 i 2020, a na co dzień służy również jako arena koncertowa.
• Athens Olympic Velodrome (Athens, Greece) – zbudowany w 1991, przebudowany przez architekta Santiago Calatrava na 2004 Olympics. Charakterystyczny dach łukowy uczynił go ikoną nowoczesnej architektury sportowej.
• Ghent ’t Kuipke (Belgium) – krótki tor 166 m, słynący z organizacji sześciodniówek. Choć nie spełnia wymogów MŚ, pozostaje ważnym elementem kolarskiej kultury w Belgii.

welodromy w Azji

• Izu Velodrome (Shizuoka, Japan) – arena kolarstwa torowego podczas Tokyo 2020 Olympics. Drewniany tor 250 m, trybuny na 3 600 osób, spełniający najwyższe standardy UCI.
• Laoshan Velodrome (Beijing, China) – zbudowany na 2008 Olympics, tor 250 m z drewnianą nawierzchnią i pojemnością 6 000 widzów. Wykorzystywany obecnie do treningów i zawodów krajowych.
• Hong Kong Velodrome – otwarty w 2013 roku, nowoczesny obiekt z torem 250 m, używany w zawodach międzynarodowych.

welodromy w Amerykach

• Rio Olympic Velodrome (Rio de Janeiro, Brazil) – wybudowany na 2016 Rio Olympics, zaprojektowany przez Schuermann Architects, mieści około 5 000 widzów. Jest częścią brazylijskiego centrum treningowego.
• Milton Velodrome (Canada) – otwarty w 2015 roku na potrzeby Pan-Am Games. Drewniany tor 250 m, obecnie służy jako centrum kolarstwa torowego w Kanadzie.
• Aguascalientes Velodrome (Mexico) – obiekt na dużej wysokości, znany z rekordów świata dzięki rzadszemu powietrzu. Drewniany tor 250 m zbudowany do bicia rekordów prędkości.
• Jaguarão Velodrome (Mar del Plata, Argentina) – jeden z najstarszych betonowych torów w Ameryce Południowej, gospodarz 1995 Pan Am Games.

welodromy w Australii i Oceanii

• Dunc Gray Velodrome (Sydney, Australia) – zbudowany na 2000 Olympics, tor 250 m o nachyleniu 42°, pojemność ponad 3 000 osób (rozszerzana do 5 800). Wciąż aktywnie wykorzystywany do zawodów i treningów.
• Adelaide Super-Drome (Australia) – narodowe centrum kolarstwa torowego, używane do zgrupowań i zawodów międzynarodowych.

Podsumowanie

Welodrom to specjalistyczny tor kolarski, którego geometria, materiały i oznakowanie zostały zaprojektowane tak, aby umożliwiać jazdę z bardzo dużą prędkością w kontrolowanych warunkach. Od XIX wieku obiekty te stały się areną najważniejszych zawodów, w tym Igrzysk Olimpijskich i Mistrzostw Świata w kolarstwie torowym, a ich standardy określa Union Cycliste Internationale (UCI).

Dziś najsłynniejsze welodromy, takie jak Lee Valley VeloPark w Londynie, Izu Velodrome w Japonii czy BGŻ Arena w Pruszkowie, łączą funkcjonalność z nowoczesną architekturą i są centrami narodowych kadr kolarskich. W Polsce obiekty te rozwijają tradycję kolarstwa torowego i pozostają zarówno miejscem rywalizacji sportowej, jak i szkolenia przyszłych mistrzów.

---

FAQ – Najczęściej zadawane pytania

Co to jest welodrom?

Welodrom to owalny tor kolarski z nachylonymi zakrętami i specjalnym oznakowaniem, przeznaczony do rozgrywania wyścigów w kolarstwie torowym. Standardowa długość toru wynosi 250 metrów, choć istnieją również tory o długości 333 m czy 400 m.

Ile metrów ma welodrom?

Najczęściej spotykany wymiar to 250 m, zgodny z przepisami UCI dla zawodów olimpijskich i mistrzowskich. Starsze, często odkryte obiekty mogą mieć długość 333 m lub 400 m, a wyjątkowo nawet 500 m.

Czy w Polsce są welodromy?

Tak. Najnowocześniejszy obiekt to Arena Pruszków (BGŻ Arena), spełniający standardy UCI. Oprócz tego funkcjonują welodromy w Warszawie („Nowe Dynasy”), Łodzi (Społem), Szczecinie (Zbysław Zając Velodrome) oraz Wrocławiu (Werner Józef Grundmann Velodrome).

Dlaczego welodrom tak się nazywa?

Nazwa pochodzi od połączenia francuskiego słowa vélo (rower) i greckiego dromos (tor, bieg). Dosłownie oznacza więc „tor rowerowy”.

Jakie konkurencje odbywają się na welodromie?

Na torze rozgrywa się zarówno sprinty (sprint indywidualny, sprint drużynowy, keirin), jak i wyścigi długodystansowe (scratch, wyścig punktowy, wyścig eliminacyjny, madison). Do tego dochodzą czasówki, wyścigi na dochodzenie oraz wielobój torowy omnium.

Czy początkujący mogą trenować na welodromie?

Tak. Większość welodromów oferuje zajęcia wprowadzające, podczas których można nauczyć się zasad jazdy, korzystania z roweru torowego na ostre koło i poruszania się w grupie po nachylonych zakrętach.

Źródła i inspiracje

Artykuł powstał na podstawie wiedzy redakcji CzerwonyRower.pl, doświadczeń offline związanych z kolarstwem torowym oraz własnego researchu w literaturze i źródłach internetowych. Wykorzystano także materiały z renomowanych serwisów sportowych i kolarskich:

• https://www.uci.org
• https://en.wikipedia.org
• https://www.bicycling.com
• https://usacycling.org
• https://www.leevalleypark.org.uk
• https://www.pruszkow.com.pl
• https://rowertour.com
• https://sjp.pwn.pl